TÜYLÜ YÜKSÜKOTU
TATULA-BORU ÇİÇEĞİ
DIGITALIS LANATA EHRH.
(Scrophulariaceae-fam.)
Zehirli olmasından ve romatizmada birikme istidadında olduğundan dolayı doktor kontrolü altında kullanılmalıdır.
Bulunduğu Yerler: 1400 m. kadar deniz seviyesine kadar memleketin her yerinde, kuru ve taşlıklı yamaçlarda, çalılıklar arasında otlu yerlerde yetişir.
Yapısı: İki yıllık veya çok yıllık otsu bir bitkidir. Sap 40-60 cm. kadar yüksek, düz, dalsız, kırmızımsı ve sık yapraklıdır. Yapraklar almaşık, gövdeye bitişik, kenarları kıllı ve bütün kenarlıdır.Çiçek demeti sap uçlarında, sık salkım halinde toplu, kirli sarı veya boz sarımtrak renkte , çiçek damarları menekşe rengi ile alacalı çömlekşeklinde ve 2 dudaklıdır. Çiçek demetinin ekseni, çiçek sapları, çiçek çanakları ve çiçek goncalarının hepsi tüylü olduğundan bitkiye tüylü adı bundan dolayı verilmiştir.
Kullanılan Kısımlar: Yapraklar; yapraklar çiçek açma zamanında haziran ağustos aylarında toplanır. Gölgede veya 55 dereceye kadar ısılı fırınlarda kurutulur. Bitki muhtevasında glikozidlerin çözülmesini önlemek için kurutma işinde acele edilmelidir. Kuru bitki menekşe benekli mavimsi yeşil renkte, kokusu hafif tahriş edici ve acı tattadır. % 12 rutubete müsaade edilir. Balya veya ağaç kasalarda paketlenir. Kuru ve havadar binalarda muhafaza edilir.
Kimyevi Terkibi: Kalbe tesir edici glikozidler lanatozid A, B ve C a-b- asetildigitoksin, gitoksin, asetilgitoksin, digoksin, a-b asetildigogsin, lanatozit D, lanatozit E, strozpezid adorozit, hitorin, glikohitorin, verotoksin, glikoverotoksin vs. lanadoksin, glikonadoksin, neodigoksin lanafolein, digifolein, digipronin, steroid, saponinler digitonin, itigonin, daha kolin, asetil kolin vs. ihtiva eder.
Hangi Hastalıklarda Kullanılır: Tüylü yüksük otu kalp yetersizliğini tedavi etmekte klasik bir ilaçtır. Yüksük otu kalp kaslarının çalışma kabiliyetini kuvvetlendirir. Kalp atışlarını tanzim eder. İdrar söktürücü tesirdedir.
Bitki halk tababetince mide ve bağırsak ağrıları, su toplama nefes darlığı, rahim kanamaları vs hastalıklara karşı tavsiye edilir. Pas renkli yüksük otu (digitalis grandiflora Mıll.) muhtevası yünü yüksük otundaki kimyevi muhteva terkibine yakınlığı itibariyle, aynı hastalıklara karşı kullanılır.
Bu cins çok yaygındır. Çalılıklar arasında ormanlarda genellikle ağaçları kesilmiş otlu yerlerde dağ eteklerinde ve dağlık bölgelerde 1500 m. deniz seviyesine kadar olan yerlerde yetişir. Basit, dalsız, yeşil saplı, ekseriya 40-60 cm. kadar yüksek, kıvırcak, yumuşak tüylerle kaplıdır. Yaprakları dar, uzunca yumurta şeklinde, düzensiz pileli ve püsküllüdür. Çiçekler açık sarı, çan-huni biçiminde 2 dudaklı, gözenekli, tek sıralı üzüm salkımı şeklindeki çiçek demetinde toplu halde bulunurlar.