Solunum yolları

Solunum sistemi burun, yutak, gırtlak, soluk borusu (trakea) ve akciğerlerden oluşmuştur. Solunum, havadan oksijenin alınıp kandaki karbon dioksitin atılmasını sağlayan bir olaydır. Solunum yollarının ses oluşumunda, koku ve tat almada da katkısı vardır, ama en önemli görevi solunumu gerçekleştirmesidir. Çünkü solunum yaşam için çok gerekli olan bir olaydır.

Burun, kemik ve kıkırdaktan yapılmış, kas ve deriyle kaplı bir organdır. Burnun alt kısmı kıkırdaktan üst kısmı ise kemikten yapılmıştır. Burnun içinde, sapan kemiğiyle ayrılan iki burun boşluğu vardır. Solunum sırasında hava bu boşluklar. dan geçerek yutağa ulaşır. Burun boşluğunun Üst kısmında koklama organı bulunur. Solunum sırasında hava ilk kez bu koklama organına dokunarak geçer ve bu nedenle de havada zararlı gazların varlığı belirlenebilir. Burun boşluğunun dış yan duvarlarında salyangoz gibi, sarmal durumda kıvrılmış ve incecik Üçer adet içe doğru uzanan kemik çıkıntıları vardır ve bu çıkıntılar boynuzcuk kemikleri adını alır. Bu kemikler aracılığıyla burun boşluğu birçok yollara ayrılmıştır. Burun boşluğunun yüzeyi tüylü bir epitel kaplı müköz zarla örtülüdür. Bu zarın salgısıyla burun içi daima nemli kalır. Solunum sırasında hava buradan geçerken ısınır ve aynı zamanda nemlenir. Yutak, besinleri yemek borusuna götürmekle kalmaz, aynı zamanda dışarıdan alınan havayı soluk borusuna iletir ve akciğerlerden çıkan havayı burun ya da ağza verir. Yutma hareketinde soluk alıp verme durur. Aynı zamanda, lokma, yutulurken yumuşak damak tarafından genzin yutağa açılan bölümü kapanır. Her yutma sırasında soluk borusunun geçidi olan gırtlak yukarı doğru kalkar. Gırtlak üzerinde bulunan kapak, dilin. köküne dayanarak ileri itilir ve soluk borusuna giden gırtlak yolunu kapatır.

Gırtlak, soluk borusunun üst bölümünde bulunan bir ses organıdır ve birtakım kıkırdak parçalarından yapılmıştır. Bu parçalardan biri kalkan kıkırdağı adını alır ve diğerlerine göre biraz daha çıkıntılıdır. Bu çıkıntı erkeklerde daha belirgindir ve her yutkunma sırasında yukarı, sonra aşağı doğru hareket eder. Gırtlak dilin tabanında bulunan dil kemiğine özel kasla asılmış durumdadır. Gırtlağın iç yüzeyi çok katlı, titrek tüylü epitel dokuyla kaplanmıştır. Gırtlak boşluğunun içine doğru karşılıklı olan birer çift kıvrım vardır. Sesin oluşumunda rol oynayan yalnızca alt taraftaki kıvrımlardır. Bunlara alt ses telleri denir. Üst taraftaki kıvrımlara da üst ses telleri denir. Alt ses telleri bunlarla ilgili kaslar tarafından gerilir, akciğerlerden verilen havayla titreşime uğrarlar ve böylece ses oluşur. Gırtlağın yukarıda söylendiği gibi bir gırtlak kapağı vardır ve bu kapak yenilen besinlerin soluk borusuna kaçmasını önler.

Soluk borusu (trakea), 16-20 adet nal şeklindeki kıkırdaklardan oluşan, 9-15 santim uzunluğunda ve 1,5-2,7 santim çapında bir borudur. Soluk borusu nal şeklindeki kıkırdaklardan yapılmış olduğundan, ön ve yan kısımları sert, arka kısımları esnek deriden oluşmuştur. Soluk borusunun iç kısmı çok katlı epitelle örtülü olan sümüksel gömlekle kaplıdır. Epitel hücrelerin dış sırada bulunanları titrek tüylüdür. Sümüksel gömleğin sümük salan bezleri vardır. Epitel hücreleri arasında da sümük salgısı yapan bezler bulunmaktadır. Bezlerin ve hücrelerin bu salgıları soluk borusunu daima nemli tutar. Epitel hücrelerinin titrek tüyleri bu sıvıları harekete geçirerek gırtlağa doğru bir akıntı sağlarlar. Solunumla buralara gelen tozlar bu akıntı yardımıyla dışarı atılır. Gırtlağın dışında, ön kısmında ve altta tiroit iç salgı bezleri bulunur. 7. boğaz omurundan başlayıp 4. küçük göğüs omuruna kadar uzanan soluk borusu alt kısımda iki kola ayrılır ve bu kollardan biri sol diğeri de sağ akciğere girerek ağaç dalları gibi daha ince kollara ayrılırlar. 

Böylece dallar giderek incelir. Akciğerlerin içindeki farklı çaplarda oluşan bu borucuklar bir hava borusu sistemini oluştururlar. Soluk borusundan ayrılan iki kol da dahil olmak üzere, biraz kalınca olan hava borucukları bronş adını alır. Daha ince borucuklara da bronşçuk denir. Bronşçuklar, içinde birçok alveoller (kesecikler) bulunan akciğer peteklerinde sona ererler. Hava borularının iç yüzeyleri gırtlak ve soluk borusunda olduğu gibi sümüksel bir gömlekle kaplıdır. Bu gömleğin üstünde de titrek tüylü epitel hücreleri vardır. Bu tüylerin görevi de sümüksü akıntıyı harekete getirerek akciğerlere giren tozları dışarı atmaktır.